ماشین قیامت

«اندرو سالیوان» نویسنده و تحلیلگر سیاسی می‌گوید: «شکنجه راه خوبی برای جلوگیری از مخالفت مردم با شماست. حتی از کشتن هم بهتر است، چون شخص زنده می‌ماند و می‌توانید آن‌ها را به دام بیندازید، زندانی کنید، سرکوب کنید، و خشونت محض را علیه‌شان اعمال کنید. دیکتاتورها عاشق این هستند!»

شکنجه یکی از سؤرفتارهای خشونت‌آمیز است که قدمتی دیرینه در تاریخ بشر دارد و حکومت‌های سرکوبگر همواره از آن استفاده کرده‌اند. در قرون وسطا این مجازات غیرانسانی به شکل سیستماتیک توسط کلیسا به کار گرفته شد و چنان که مشهور است، راهبی به نام «توماس تورکمادا» (۱۴۲۰- ۱۴۹۸م) شاه اسپانیا را متقاعد کرد تا «دیوان تفتیش عقاید» را تأسیس کرده و به نام کلیسای کاتولیک مردم را به اتهام همجنسگرایی، جادوگری و یهودیت شکنجه کنند. تورکمادا رئیس این دیوان شد و نقش مهمی در ترویج شکنجه داشت. از جمله مهم‌ترین ابداعات او، شیوه «غرق مصنوعی» بود که چند قرن بعد افشای استفاده بازجوهای آمریکایی از آن در زندان گوانتانامو، به رسوایی بزرگی برای ارتش ایالات متحده منجر شد.

نام هر یک از دیکتاتورهای مشهور به سبکی از شکنجه پیوند خورده. مثلاً در زندان‌های استالین، شیوه «گردباد» رواج داشت که عبارت است از بستن دست قربانی از پشت و آویزان‌کردن او. در کامبوج، خمرهای سرخ علاوه بر غرق مصنوعی، از شوک الکتریکی و انداختن عقرب به جان افراد استفاده می‌کردند. در کره‌شمالی، با بی‌خوابی‌دادن به زندانی و حالت «کبوتر» که به ستون فقرات آسیب می‌زند، شکنجه می‌کنند. در «اداره تحقیقات دولتی» اوگاندا که عیدی امین راه‌انداخته بود، با چکش اعضای بدن زندانی را خرد می‌کردند و گاهی اجازه می‌دادند کسانی جان به در ببرند تا خبر این توحش در جامعه پخش شود و مردم مرعوب شوند. صدام حسین هم استفاده از شکنجه علیه مخالفان را مخفی نمی‌کرد و به روزنامه‌نگاری اروپایی که از او در این‌باره پرسیده بود جواب داد: «البته که این گزارش‌ها صحیح است. وقتی کسانی با رژیم مخالفت می‌کنند، چه انتظار دیگری دارید؟»

طبق گزارش‌های حقوق بشری، در سال اول پس از کودتای شیلی ۱۸۰ هزار نفر بدون رعایت تشریفات قانونی بازداشت شدند که حدود ۹۰ درصد آن‌ها تحت شکنجه قرار گرفتند. عفو بین‌الملل سال ۱۹۷۵ گزارش مفصلی منتشر کرد در مورد روش‌های شکنجه، ضرب‌وشتم و الکترو شوک در زندان‌های شیلی. سال ۱۹۹۱ هم «کمیسیون حقیقت و آشتی شیلی» گزارش جامعی با عنوان «Informe Rettig» منتشر کرد که تکان‌دهنده بود.

نوامبر ۲۰۰۴ در پی اعتراف ارتش شیلی به رخ‌دادن «افراط‌کاری» در بازداشتگاه‌ها، یک کمیسیون ملی تشکیل شد که تحقیقاتش ثابت کرد «شکنجه، سیاست حساب‌شده سرویس‌های مسلح پینوشه بود.» در این تحقیقات بیش از ۳۵ هزار پرونده شکنجه ثبت شد، مراکز مخفی شکنجه در سراسر کشور شناسایی و اعتراف‌گیری اجباری از چهره‌های ملی، ورزشکاران و هنرمندان علنی شد. رئیس‌جمهور «ریکاردو لاگوس» در نطقی درباره این گزارش گفت: «چطور می‌توان این همه دهشت را توضیح داد؟ چطور توانستیم سی سال در سکوت زندگی کنیم؟ چطور می‌توانیم توضیح دهیم که ۹۴ درصد دستگیرشدگان شکنجه شدند، یا آن ۳۴۰۰ زنی که شهادت دادند عملاً همه‌شان به نوعی مورد خشونت جنسی قرار گرفتند؟»

شکنجه‌گران در شیلی از تکنیک‌های مخوف و متنوعی استفاده می‌کردند که تا پیش از آن سابقه نداشت. دستگاه‌های عجیبی برای خفه‌کردن با مدفوع یا آمونیاک، شوک الکتریکی به آلت جنسی، خردکردن استخوان‌ها و کشیدن ناخن زندانیان اختراع شد. به بسیاری از افراد وحشیانه تجاوز کردند و زنان باردارشده را زیر شکنجه کشتند. اعدام ساختگی که در جمهوری اسلامی هم بارها گزارش شده، و واردکردن موش به واژن زنان هم از دیگر شکنجه‌های معمول بود.

اگر این توصیف‌ها برایتان آزاردهنده است، ادامه این پاراگراف را نخوانید.

در کیفرخواستی که قاضی گارزون اسپانیایی برای بازداشت پینوشه ارائه کرد، شکنجه‌هایی که به سر فقط یک زندانی مشخص آمده این‌طور شرح داده می‌شود: «پدرو هیوگو آرلانو کارواخال» به تختی فلزی بسته شده و شوک الکتریکی به او داده می‌شود. به نوک سینه، آلت تناسلی و انگشت‌های پایش برق وصل می‌کنند. او را به درخت بسته و شلاق می‌زنند، همچنین عبور از «تونل وحشت» (راهرویی از سربازان که زندانی را کتک می‌زنند). بعد او را از هلی‌کوپتر به بیرون پرتاب کرده و با طنابی که به شلوارش بسته شده بود میان خس‌وخاشاک می‌کشند. فرو بردن متعدد با طناب در یک چاه آلوده، اجرای رولت روسی، شلیک به سیبی که روی سر او گذاشتند و استفاده از کشیش برای مناسک پیش از مرگ جهت تخریب روحیه زندانی. برهنه‌کردن او مقابل زندانیان آشنا و وادار کردنش به تماشای شکنجه جنسی یک خانواده. پدر آن خانواده را وادار کردند روی پسرش دراز بکشد و به او دخول کند، پسر دیگر خانواده به برادر کوچک‌ترش تجاوز کند، و خود او هم به پسر خودش تجاوز کند. دریدن مقعد یکی از بچه‌ها با قمه. زندانی‌ها در تمام مدت با قمه تهدید می‌شدند که اگر به پسرها تجاوز نکنند آن‌ها را می‌کشند. و این فقط خلاصه یک صفحه از کیفرخواست گارزون است که ۲۴۹ صفحه دارد.

بازسازی اتاق شکنجه ساواک در «موزه عبرت»

اکثر گزارش‌های رسمی درباره شکنجه در شیلی، با استناد به گفته‌های خود شکنجه‌گران تهیه و تأیید شده. پس از انقلاب ۵۷ در ایران هم جلساتی برگزار شد که دو شکنجه‌گر ساواک با نام مستعار آرش و تهرانی، درباره عملکرد غیرانسانی‌شان علیه زندانیان سیاسی توضیح دادند. اما آن انقلاب آرمانی که یکی از خواسته‌هایش توقف شکنجه در زندان‌ها بود و در قانون اساسی جدید هم به صراحت منع شده؛ کمکی به محو این مجازات در ایران نکرد. از همان سال‌های دهه شصت مجازات‌هایی مثل بستن به تخت فلزی و زدن کابل به کف پا، با کلاه شرعی مذهبی‌ها آغاز شد. یعنی جلادان با درخواست تعداد مشخصی ضربه تازیانه، از آخوندهای مسئول مجوز شرعی شکنجه می‌گرفتند. افراد مذهبی برای توجیه این اقدام به روایات تاریخ اسلام از جمله شکنجه «کنانه ابن ربیع» اشاره می‌کنند که چون اموال زنش را مخفی کرده بود، پیامبر اسلام شخصاً دستور شکنجه او را به پسرعمه‌اش داد و او با سیخ سرخ‌شده سینه کنانه را داغ کرد و در نهایت سر بریده شد.

بدرفتاری با زندانیان سیاسی به این ختم نمی‌شد. بین «اسدالله لاجوردی» در اوین و «داوود رحمانی» در زندان قزل‌حصار رقابت وحشیانه‌ای برای آزار زندانیان وجود داشت و با ابتکار حاج داوود، زندانیان ساعت‌ها در جعبه‌ای چوبی قرار می‌گرفتند که به قبر یا «ماشین قیامت» معروف بود. همچنین تجاوز به دختران باکره پیش از اعدام، در راستای ایدئولوژی مذهبی انجام می‌شد تا مبادا این دختران نوجوان به بهشت بروند! یک‌بار «افشین اصانلو» فعال سندیکای اتوبوسرانی، پیش از درگذشتش در زندان برایم شرح کامل بسته‌شدن به تخت و کابل‌خوردن را تعریف کرد. می‌گفت بین ضربه‌ها مأموران وادارش می‌کردند که پابرهنه در برف زمستان درجا بزند تا بر اثر لخته‌شدن خون، کلیه‌هایش از کار نیفتد و زیر شکنجه جان ندهد.

البته جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر بیشتر از تکنیک‌های روحی و روانی علیه زندانیان استفاده می‌کند و با وجود منع سلول انفرادی در قانون اساسی، این نوع شکنجه که به «شکنجه سفید» معروف است به صورت آشکار و عیان در زندان‌ها استفاده می‌شود.

معرفی کتاب و فیلم: شکنجه سفید

در قسمت آینده با فیلمی درباره اردوگاه‌های شکنجه و کار اجباری در شیلی آشنا می‌شویم. اما درباره شکنجه‌های دهه شصت ایران می‌توانید کتاب‌های خاطرات زندانیان سیاسی را مطالعه کنید؛ مثل «تابوت زندگان» نوشته هما کلهری، یا گزارش تحقیقی موسسه عدالت برای ایران با عنوان «جنایت بی‌عقوبت». «نرگس محمدی» زندانی شناخته‌شده و برنده جایزه صلح نوبل نیز در کتاب و فیلمی مستند با عنوان «شکنجه سفید» درباره سلول انفرادی، تجربیات چندین زندانی سیاسی که در جمهوری اسلامی متحمل این نوع شکنجه شدند را ثبت کرده است. کتاب دوجلدی شکنجه سفید سال ۲۰۲۰ توسط «نشر باران» سوئد منتشر شد.